Aktywa Finansowe Wyceniane w Wartości Godziwej

W dynamicznym świecie finansów i rachunkowości, wartość godziwa odgrywa kluczową rolę w prezentacji rzeczywistego obrazu sytuacji finansowej przedsiębiorstw. Szczególnie istotna staje się wycena aktywów finansowych, które stanowią znaczącą część bilansu wielu firm. Zrozumienie, które aktywa finansowe podlegają wycenie w wartości godziwej i jakie zasady regulują ten proces, jest fundamentalne dla każdego księgowego, audytora, inwestora i menedżera.

Definicja Aktywów Finansowych

Zanim przejdziemy do szczegółów wyceny, warto przypomnieć sobie, czym właściwie są aktywa finansowe. Najprościej mówiąc, są to prawa do przyszłych korzyści ekonomicznych, które wynikają z umów. Przykłady aktywów finansowych obejmują:

• Środki pieniężne i depozyty bankowe
• Instrumenty kapitałowe innych jednostek (np. akcje, udziały)
• Instrumenty dłużne (np. obligacje, weksle)
• Należności handlowe i inne
• Instrumenty pochodne (np. kontrakty terminowe, opcje)

Kategorie Aktywów Finansowych według MSSF 9

Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 9 (MSSF 9) wprowadza szczegółowe zasady klasyfikacji i wyceny aktywów finansowych. Kluczowym elementem jest model biznesowy jednostki oraz charakterystyka przepływów pieniężnych wynikających z umowy. Na podstawie tych kryteriów, aktywa finansowe dzielimy na następujące kategorie:

• Aktywa finansowe wyceniane w wartości godziwej przez wynik finansowy (FVTPL)
• Instrumenty kapitałowe wyceniane przez inne całkowite dochody (FVOCI – Equity)
• Aktywa finansowe wyceniane w zamortyzowanym koszcie
• Aktywa finansowe wyceniane w wartości godziwej przez inne całkowite dochody (FVOCI – Debt)

To właśnie dwie pierwsze kategorie z powyższej listy są bezpośrednio związane z wyceną w wartości godziwej, dlatego skupimy się na nich w dalszej części artykułu.

Aktywa Finansowe Wyceniane w Wartości Godziwej przez Wynik Finansowy (FVTPL)

Kategoria FVTPL jest najszerszą kategorią aktywów finansowych wycenianych w wartości godziwej. Obejmuje ona:

• Aktywa finansowe przeznaczone do obrotu: Są to aktywa nabyte głównie w celu sprzedaży w krótkim okresie, generowania zysku z krótkoterminowych wahań cen lub marż handlowych. Do tej grupy zaliczamy m.in. instrumenty pochodne, dla których nie stosuje się rachunkowości zabezpieczeń.
• Aktywa finansowe wyznaczone dobrowolnie do tej kategorii: W pewnych sytuacjach, jednostka może podjąć decyzję o wyznaczeniu aktywa finansowego do kategorii FVTPL, nawet jeśli nie spełnia ono kryteriów aktywów przeznaczonych do obrotu. Najczęściej ma to miejsce, gdy takie wyznaczenie eliminuje lub istotnie zmniejsza niespójność wyceny (tzw. „mismatching accounting”).
• Aktywa finansowe niespełniające definicji podstawowej umowy pożyczki: Jeśli aktywo finansowe nie spełnia tzw. testu SPPI (Solely Payments of Principal and Interest), czyli nie generuje przepływów pieniężnych będących wyłącznie spłatą kapitału i odsetek od kwoty kapitału, to musi być klasyfikowane do FVTPL. Dotyczy to m.in. niektórych instrumentów kapitałowych, jak akcje i udziały (z wyjątkiem tych wyznaczonych do FVOCI – Equity).
• Aktywa finansowe spełniające definicję podstawowej umowy pożyczki, ale nieutrzymywane zgodnie z modelem biznesowym dla zrealizowania przepływów pieniężnych lub sprzedaży: Jeśli model biznesowy jednostki nie jest nastawiony na utrzymywanie aktywów finansowych w celu inkasowania przepływów pieniężnych wynikających z umowy, ani na sprzedaż tych aktywów, to nawet jeśli spełniają one test SPPI, klasyfikuje się je do FVTPL.

Aktywa finansowe w kategorii FVTPL są wyceniane na każdy dzień bilansowy w wartości godziwej. Wszelkie zmiany wartości godziwej (zyski lub straty) są ujmowane bezpośrednio w wyniku finansowym okresu, w którym nastąpiły.

Instrumenty Kapitałowe Wyceniane przez Inne Całkowite Dochody (FVOCI – Equity)

Kategoria FVOCI – Equity dotyczy specyficznej grupy aktywów finansowych – instrumentów kapitałowych, takich jak akcje i udziały, które nie są przeznaczone do obrotu. Jednostka może dokonać nieodwołalnego wyboru na moment początkowego ujęcia, aby zaklasyfikować inwestycje w instrumenty kapitałowe do tej kategorii. Jest to wyjątek od ogólnej zasady, że instrumenty kapitałowe, które nie spełniają testu SPPI, powinny być wyceniane w FVTPL.

Wybór FVOCI – Equity jest możliwy tylko dla instrumentów kapitałowych, które nie są utrzymywane w celu handlu. Instrumenty kapitałowe przeznaczone do obrotu muszą być zawsze klasyfikowane do FVTPL.

Instrumenty kapitałowe w kategorii FVOCI – Equity są wyceniane na każdy dzień bilansowy w wartości godziwej. Jednak w przeciwieństwie do FVTPL, zmiany wartości godziwej są ujmowane w innych całkowitych dochodach, a nie w wyniku finansowym. Skumulowane zyski lub straty z przeszacowania do wartości godziwej pozostają w kapitale własnym i nie są przeklasyfikowywane do wyniku finansowego w momencie sprzedaży instrumentu kapitałowego. Jedynie dywidendy otrzymane z tych inwestycji są ujmowane w wyniku finansowym.

Aktywa Finansowe Wyceniane w Wartości Godziwej przez Inne Całkowite Dochody (FVOCI – Debt)

Kategoria FVOCI – Debt dotyczy instrumentów dłużnych, które spełniają test SPPI i są utrzymywane w ramach modelu biznesowego, którego celem jest zarówno inkasowanie przepływów pieniężnych wynikających z umowy, jak i sprzedaż aktywów finansowych. Jest to model biznesowy typu „collect and sell”.

Podobnie jak w przypadku FVOCI – Equity, aktywa finansowe w kategorii FVOCI – Debt są wyceniane na każdy dzień bilansowy w wartości godziwej. Zmiany wartości godziwej są ujmowane w innych całkowitych dochodach. Jednak w przeciwieństwie do FVOCI – Equity, skumulowane zyski lub straty z przeszacowania do wartości godziwej są przeklasyfikowywane do wyniku finansowego w momencie sprzedaży instrumentu dłużnego. Ponadto, odsetki naliczone od tych instrumentów oraz odpisy aktualizujące na oczekiwane straty kredytowe są ujmowane w wyniku finansowym.

Wycena Początkowa i Późniejsza

W momencie początkowego ujęcia, aktywa finansowe wyceniane w wartości godziwej są zasadniczo wyceniane w wartości godziwej. Wyjątkiem są należności z tytułu dostaw i usług bez istotnego komponentu finansowego, które wyceniane są w cenie transakcyjnej.

Wycena późniejsza, czyli na każdy dzień bilansowy, zależy od kategorii, do której zaklasyfikowano aktywo finansowe. Jak już wspomniano, aktywa FVTPL, FVOCI – Equity i FVOCI – Debt są wyceniane w wartości godziwej. Aktywa wyceniane w zamortyzowanym koszcie, jak sama nazwa wskazuje, wyceniane są w zamortyzowanym koszcie.

Koszty Transakcyjne

Koszty transakcyjne, czyli koszty bezpośrednio związane z nabyciem lub emisją aktywa finansowego, są traktowane różnie w zależności od kategorii wyceny.

• W przypadku aktywów finansowych wycenianych w wartości godziwej przez wynik finansowy (FVTPL), koszty transakcyjne są odnoszone w koszty w momencie poniesienia. Nie są one kapitalizowane w wartości aktywa.
• W przypadku aktywów finansowych wycenianych w zamortyzowanym koszcie oraz w wartości godziwej przez inne całkowite dochody (FVOCI – Debt i Equity), koszty transakcyjne są kapitalizowane, czyli powiększają wartość początkową aktywa. Następnie są one amortyzowane w czasie życia aktywa, np. poprzez metodę efektywnej stopy procentowej.

Tabela Porównawcza Kategorii Aktywów Finansowych Wycenianych w Wartości Godziwej

Pytania i Odpowiedzi (FAQ)

Pytanie 1: Co to jest wartość godziwa?

Odpowiedź: Wartość godziwa to cena, jaką otrzymano by za sprzedaż składnika aktywów lub zapłacono by za przeniesienie zobowiązania w transakcji rynkowej między niezależnymi, dobrze poinformowanymi i chętnymi stronami.

Pytanie 2: Kiedy aktywa finansowe muszą być wyceniane w wartości godziwej?

Odpowiedź: Aktywa finansowe są wyceniane w wartości godziwej, jeśli są zaklasyfikowane do kategorii FVTPL lub FVOCI (Equity lub Debt) zgodnie z MSSF 9. Kluczowe kryteria to model biznesowy jednostki i charakterystyka przepływów pieniężnych wynikających z umowy (test SPPI).

Pytanie 3: Jak zmiany wartości godziwej wpływają na sprawozdanie finansowe?

Odpowiedź: W zależności od kategorii wyceny, zmiany wartości godziwej aktywów finansowych wpływają na sprawozdanie finansowe w różny sposób:

• FVTPL: Zmiany wartości godziwej wpływają na wynik finansowy (zysk lub stratę netto).
• FVOCI: Zmiany wartości godziwej wpływają na inne całkowite dochody, a nie bezpośrednio na wynik finansowy (z wyjątkiem FVOCI – Debt, gdzie skumulowane zyski/straty są przeklasyfikowywane do wyniku finansowego przy sprzedaży).

Pytanie 4: Czy wszystkie instrumenty pochodne są wyceniane w wartości godziwej?

Odpowiedź: Tak, zasadniczo wszystkie instrumenty pochodne są wyceniane w wartości godziwej przez wynik finansowy (FVTPL), chyba że spełniają kryteria rachunkowości zabezpieczeń. Instrumenty pochodne przeznaczone do zabezpieczenia ryzyka mogą być wyceniane w inny sposób, zgodnie z zasadami rachunkowości zabezpieczeń.

Pytanie 5: Co to jest zamortyzowany koszt i kiedy jest stosowany?

Odpowiedź:Zamortyzowany koszt to metoda wyceny instrumentów dłużnych, które spełniają test SPPI i są utrzymywane w modelu biznesowym „hold to collect”. Jest to koszt początkowy aktywa, pomniejszony o spłaty kapitału, powiększony lub pomniejszony o skumulowaną amortyzację różnicy między wartością początkową a wartością w terminie wymagalności, obliczoną metodą efektywnej stopy procentowej, oraz pomniejszony o odpisy na oczekiwane straty kredytowe.

Podsumowanie

Wycena aktywów finansowych w wartości godziwej jest kluczowym elementem sprawozdawczości finansowej, zapewniającym bardziej przejrzysty i aktualny obraz sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. MSSF 9 wprowadza kompleksowe zasady klasyfikacji i wyceny, które uwzględniają model biznesowy jednostki i charakterystykę przepływów pieniężnych. Zrozumienie tych zasad jest niezbędne dla prawidłowego sporządzania i analizy sprawozdań finansowych, a także dla podejmowania świadomych decyzji inwestycyjnych i zarządczych.

Jeśli chcesz poznać inne artykuły podobne do Aktywa Finansowe Wyceniane w Wartości Godziwej, możesz odwiedzić kategorię Księgowość.